Fotografie : een zich visueel voltrekkend proces

In deze tijden is fotografie artistiek een zeer riskant medium geworden: iedereen is fotograaf. Telefonerend digitaal fotograferen, het kan schijnbaar moeiteloos. Het is bijna banaal. Wat maakt uiteindelijk nog het verschil tussen een foto makend individu en een beeldend kunstenaar die met het medium fotografie werkt?

Ten eerste, de graad van bewustzijn. Een foto is altijd al een dubbel. Hij kan schijnbaar probleemloos ‘samen vallen met’ maar ‘is’ nooit wat hij toont. Alleen een fotograaf die zich bewust is van deze onvermijdelijke verwijzende dubbel(zinnig)heid kan een beeld scheppen dat stand houdt als autonome taal. Ten tweede, de omgang met het medium. Bij de fotograferende toerist gaat het niet zozeer om het intelligente gebruik van de techniek maar om het beeldresultaat: de persoon, het landschap, het monument zo mooi mogelijk in beeld gebracht. Gereproduceerd. Bij de kunstenaar gaat het paradoxaal genoeg wel in essentie om het zo exhaustief en intelligent mogelijk exploiteren van complexe mogelijkheden van het medium. Hij creëert een ‘image world’.

Het risico op uitbeeldend fotograferen is – ook bij beroepsfotografen - reëel wanneer hij rond een thema werkt. Hij laat zich gemakkelijk verleiden tot ‘illustratief’ of, ‘documentair’ in beeld brengen. Liefst met een zuchtje sensatie. Fotografie die wil overtuigen op niet artistieke basis. Met menselijke en emotionele argumenten bijvoorbeeld. Margot Dieleman is zich bijzonder bewust van de verleidelijkheden van dit persuasieve fotograferen dus gaat zij streng om met haar medium. Bijna ascetisch. Analytisch. Rationeel. Deze aanpak maakt haar tentoonstelling sterk als artistiek project. En vreemd genoeg krijgt haar visie op schizofrenie precies hierdoor een plastische vorm die meer authentiek is en meer overtuigt dan elke gevoelsgeladen voorstelling.

Waarin schuilt de kracht van haar foto’s? Ongetwijfeld in het concept van de tentoonstelling. Margot werkt altijd in reeksen van beelden waarin organisch een ‘image world’ ontstaat: een virtuele werkelijkheid die reëel wordt in de foto’s. Fotograferen is bij haar een zich visueel ontwikkelend proces dat wij actief meebeleven. Zij dwingt ons de werkelijkheid anders te zien dan voorheen. Beelden die een hogere realiteitswaarde bezitten dan ‘de dagelijkse blik’ die verduisterd is door allerhande vooroordelen. Enkel technisch perfecte foto’s bezitten die kracht. Daarom is Margot maniakaal bezig met de kwaliteit van haar beeldmateriaal. Natuurlijk manipuleert Margot haar foto’s. Niet via gemakkelijke effectsystemen maar door eerlijk experimenteren met alle mogelijkheden binnen het ingewikkelde samenspel van fotograaf, camera en contextuele ingrepen. Zij gaat niet anders te werk dan een genbioloog in zijn laboratorium. Of een schilder in zijn atelier.

Bovendien gaat Margot Dieleman op de juiste manier om met een opdracht. Zij beleeft die opdracht als een gebeuren waarin ze met een toenemende graad van bewustzijn betrokken geraakt. Het wordt een in beelden groeiend stuk eigen levensgeschiedenis. Het is dus logisch dat zij niet de symptomen of zichtbare karakteristieken van schizofrenie in beeld brengt. Zij visualiseert het virtuele proces op zo’n artistiek serene en klinisch onthechte wijze dat ook wij de foto’s niet bekijken als verwijzingen ‘naar’ maar beleven als een zich ‘in’ onze ogen voltrekkend gebeuren. Wij bouwen de tentoonstelling geleidelijk mee op in onszelf. Elke reeks voert ons een stuk dieper binnen in de wereld van onzekere zelfervaring en mogelijke desoriëntering van de werkelijkheid.

Twee voorbeelden. Het verlies van realiteitsgevoel dat je als toeschouwer empathisch meebeleeft bij het zien van de twee reeksen met onscherpe figuren is onrustwekkend groot. En, hoe scherp ervaar je jouw eigen machteloosheid bij de reeks met het jonge meisje van wie het zelfbeeld onomkeerbaar vertroebelt?

Margot Dieleman geeft fotografie de kracht van een authentieke (beeld)taal. Zoals zij ons de dingen toont is er nog nooit over gesproken.

Daan Anthuenis